Đại Việt Sử Ký Toàn Thư (Hán – Nôm)

Khảo tổng luận [12a12b]

Bản chụp nguyên văn chữ Hán

¶ 1 Leave a comment on paragraph 1 0

Tách câu và Phiên âm

¶ 2 Leave a comment on paragraph 2 0 …… 振文風。[12a*1*1]

¶ 3 Leave a comment on paragraph 3 0 … chấn văn phong.

¶ 4 Leave a comment on paragraph 4 0 籍田有耕，圜法有立，治則詳矣。[12a*1*4]

¶ 5 Leave a comment on paragraph 5 0 Tịch điền hữu canh, viên pháp hữu lập, trị tắc tường hĩ.

¶ 6 Leave a comment on paragraph 6 0 然儉邪莫辨，賞罰不明，𫳭任奸臣，而開象脚之路，崇信佛老，而制僧道之科，何其暗也？髙宗初年，專任蘇憲誠、李敬脩之賢臣，共圖政治，賑貧有令，求賢有詔，故天資嘉瑞以前，其政猶有可觀。[12a*1*16]

¶ 7 Leave a comment on paragraph 7 0 Nhiên kiệm tà mạc biện, thưởng phạt bất minh, sủng nhiệm gian thần, nhi khai tượng cước chi lộ, sùng tín Phật Lão, nhi chế tăng đạo chi khoa, hà kì ám dã? Cao Tông sơ niên, chuyên nhiệm Tô Hiến Thành, Lý Kính Tu chi hiền thần, cộng đồ chính trị, chẩn bần hữu lệnh, cầu hiền hữu chiếu, cố Thiên Tư Gia Thuỵ dĩ tiền, kì chính do hữu khả quan.

¶ 8 Leave a comment on paragraph 8 0 至天嘉寳祐以後，土木蝟興，盗賊蜂起，而亡國之兆已萌於此矣。[12a*5*17]

¶ 9 Leave a comment on paragraph 9 0 Chí Thiên Gia Bảo Hựu dĩ hậu, thổ mộc vị hưng, đạo tặc phong khởi, nhi vong quốc chi triệu dĩ manh ư thử hĩ.

¶ 10 Leave a comment on paragraph 10 0 惠宗󰱏縱荒淫，委政蘇忠嗣、陳慶餘之權臣，君弱臣強，天怨民怒，政暴刑繁，民窮盗起，而䘮國之兆以决於斯矣。[12a*7*6]

¶ 11 Leave a comment on paragraph 11 0 Huệ Tông đam túng hoang dâm, ủy chính Tô Trung Tự, Trần Khánh Dư chi quyền thần, quân nhược thần cường, thiên oán dân nộ, chính bạo hình phồn, dân cùng đạo khởi, nhi táng quốc chi triệu dĩ quyết ư tư hĩ.

¶ 12 Leave a comment on paragraph 12 0 加以，昭皇女主 [12a*9*13]，負苛不堪，陳氏因之以移李祚，可勝惜㢤！抑又論之：李朝之時世更八帝，傳祚二百餘年，所可稱者太祖有帝王之量，太宗有智勇之資，聖宗有愛民之仁，仁宗有惠民之德。[12b*1*1]

¶ 13 Leave a comment on paragraph 13 0 Gia dĩ, Chiêu Hoàng nữ chủ, phụ hà bất kham, Trần thị nhân chi dĩ di Lý tộ, khả thắng tích tai! Ức hựu luận chi: Lý triều chi thời thế canh bát đế, truyền tộ nhị bách dư niên, sở khả xưng giả Thái Tổ hữu đế vương chi lượng, Thái Tông hữu trí dũng chi tư, Thánh Tông hữu ái dân chi nhân, Nhân Tông hữu huệ dân chi đức.

¶ 14 Leave a comment on paragraph 14 0 然太祖立后者三，情牽於爱，而家道不正。[12b*4*13]

¶ 15 Leave a comment on paragraph 15 0 Nhiên Thái Tổ lập hậu giả tam, tình khiên ư ái, nhi gia đạo bất chính.

¶ 16 Leave a comment on paragraph 16 0 太宗制峯有五，當哀而樂，而孝道以𧇊。[12b*5*11]

¶ 17 Leave a comment on paragraph 17 0 Thái Tông chế phong hữu ngũ, đương ai nhi lạc, nhi hiếu đạo dĩ khuy.

¶ 18 Leave a comment on paragraph 18 0 聖宗蹈太祖之轍，而立后過制。[12b*6*8]

¶ 19 Leave a comment on paragraph 19 0 Thánh Tông đạo Thái Tổ chi triệt, nhi lập hậu quá chế.

¶ 20 Leave a comment on paragraph 20 0 仁宗惑生母之言，而幽殺嫡母；至於禁嫁百官之女，則神宗溺乱女色之迷也。[12b*7*2]

¶ 21 Leave a comment on paragraph 21 0 Nhân Tông hoặc sinh mẫu chi ngôn, nhi u sát đích mẫu; chí ư cấm giá bách quan chi nữ, tắc Thần Tông nịch loạn nữ sắc chi mê dã.

¶ 22 Leave a comment on paragraph 22 0 爱養滛乱之臣，則英宗嬖𫳭儉人之過也。[12b*8*14]

¶ 23 Leave a comment on paragraph 23 0 Ái dưỡng dâm loạn chi thần, tắc Anh Tông bế sủng kiệm nhân chi quá dã.

¶ 24 Leave a comment on paragraph 24 0 髙宗以荒滛爲樂，…… [12b*9*12]

¶ 25 Leave a comment on paragraph 25 0 Cao Tông dĩ hoang dâm vi lạc, …

Dịch Quốc Ngữ

¶ 26 Leave a comment on paragraph 26 0 … [12a] chấn văn phong. Cày ruộng tịch điền, lập dàn Nam Giao, kể mặt chính trị cũng hiểu rõ đấy. Song không phân biệt được kẻ gian tà, không công minh trong việc thưởng phạt, yêu dùng kẻ gian thần mà gây ra thói tệ đoán mò¹. Tin dùng đạo Phật, đạo Lão mà đặt khoa tăng đạo, sao mà u ám thế?

¶ 27 Leave a comment on paragraph 27 0 Cao Tông buổi đầu chuyên dùng các hiền thần là Tô Hiến Thành, Lý Kính Tu cùng lo việc chính trị, chẩn bần có lệnh, cầu hiền có chiếu, cho nên từ năm Thiên Tư Gia Thụy về trước, chính sự còn khả quan. Đến năm Thiên Gia Bảo Hựu về sau, thổ mộc tủa dày như lông nhím, giặc cướp nổi như đàn ong, mà triệu chứng mất nước đã manh nha từ đấy.

¶ 28 Leave a comment on paragraph 28 0 Huệ Tông say đắm hoang dâm, giao chính sự cho quyền thần Tô Trung Tự, Trần Tự Khánh², vua yếu tôi mạnh, trời oán người giận, chính lệnh bạo ngược, hình phạt phiền hà, dân nghèo, giặc nổi, mà cái điềm mất nước đã quyết định từ đấy. Hơn nữa Chiêu Hoàng vua nữ, [12b] gánh vác không kham, họ Trần nhân đó mà dời ngôi nhà Lý, đáng tiếc biết bao!

¶ 29 Leave a comment on paragraph 29 0 Hoặc lại bàn rằng: Triều Lý trải 8 đời vua, ngôi truyền hơn 200 năm, bậc đáng khen là Thái Tổ có độ lượng đế vương, Thái Tông có tư chất trí dũng, Thánh Tông có lòng yêu nước thương dân, Nhân Tông có đức ban ơn dân. Song Thái Tổ lập hoàng hậu ba ngôi, tình vấn vít yêu, mà đạo nhà không chính. Thái Tông làm ra núi năm ngọn, đương tang lại vui, mà đạo hiếu đã vơi. Thánh Tông theo theo vết của Thái Tổ mà lập hoàng hậu quá định chế. Nhân Tông quá nghe theo lời của mẹ đẻ mà giam chết mẹ đích, còn như cấm các quan gả con gái lấy chồng, thì Thần Tông say đắm nữ sắc quá lắm. Yêu nuôi kẻ bề tôi dâm loạn thì Anh Tông thật quá nuông chiều tiểu nhân. Cao Tông lấy hoang dâm làm thích, …

¶ 30 Leave a comment on paragraph 30 0 ^⇡ 1 Nguyên văn: “Khai tượng cước chi lộ”; tượng cước nghĩa là chân voi, dùng như ý nghĩa của tục ngữ “Xẩm sờ chân voi”. Ở đây soạn giả trích thói tệ các đại thần thời Lý Thần Tông đoán mò các nét vạch trên lưng rùa để nịnh vua, như con rùa do Vương Cửu dâng thì có chữ “Thiên thư hạ thị thánh nhân vạn tuế” (BK 3, 38b); con rùa do Tô Vũ dâng thì có chữ: “Nhất thiên vĩnh thánh” (BK 3, 40a). Tời Anh Tông, sử cũng còn chép mấy lần đoán chữ rùa như thế (BK 4, 10a, v.v…).

¶ 31 Leave a comment on paragraph 31 0 ^⇡ 2 Nguyên văn in nhầm là Trần Khánh Dư, xin đính chính lại: đúng ra ở đây nói đến Trần Tự Khánh (em Trần Thừa, Thái uý phụ chính đời Lý Huệ Tông).