Đại Việt Sử Ký Toàn Thư (Hán – Nôm)

Minh Tông Hoàng Đế [BK6, 48a48b]

Bản chụp nguyên văn chữ Hán

¶ 1 Leave a comment on paragraph 1 0

Tách câu và Phiên âm

¶ 2 Leave a comment on paragraph 2 0 …… 皇帝，儷聖皇后為憲慈太上皇后 [48a*1*1]（憲一作惠。）。[48a*1*14]

¶ 3 Leave a comment on paragraph 3 0 … Hoàng Đế, Lệ Thánh Hoàng hậu vi Hiến Từ Thái thượng hoàng hậu (Hiến nhất tác Huệ).

¶ 4 Leave a comment on paragraph 4 0 群臣上尊號曰：體元御極睿聖至孝皇帝。[48a*1*18]

¶ 5 Leave a comment on paragraph 5 0 Quần thần thượng tôn hiệu viết: Thể Nguyên Ngự Cực Duệ Thánh Chí Hiếu Hoàng Đế.

¶ 6 Leave a comment on paragraph 6 0 奉上皇居天長行宫，諸皇子侍上皇。[48a*2*14]

¶ 7 Leave a comment on paragraph 7 0 Phụng Thượng hoàng cư Thiên Trường hành cung, chư hoàng tử thị Thượng hoàng.

¶ 8 Leave a comment on paragraph 8 0 每論及本潮人物，太保威肅王文璧曰：「凣論人物，教皇子須止，及善人惡人，且置勿論，恐皇子聞之，或有效者。」[48a*3*9]

¶ 9 Leave a comment on paragraph 9 0 Mỗi luận cập bản triều nhân vật, Thái bảo Uy Túc vương Văn Bích viết: “Phàm luận nhân vật, giáo Hoàng tử tu chỉ, cập thiện nhân ác nhân, thả trí vật luận, khủng Hoàng tử văn chi, hoặc hữu hiệu giả”.

¶ 10 Leave a comment on paragraph 10 0 上皇曰：「善惡當對舉，不可偏廢也。[48a*5*13]

¶ 11 Leave a comment on paragraph 11 0 Thượng hoàng viết: “Thiện ác đương đối cử, bất khả thiên phế dã.

¶ 12 Leave a comment on paragraph 12 0 吾子果賢耶，聞善必從，而師之闻惡耶，惡而避之。[48a*6*7]

¶ 13 Leave a comment on paragraph 13 0 Ngô tử quả hiền da, văn thiện tất tòng, nhi sư chi văn ác da, ác nhi tị chi.

¶ 14 Leave a comment on paragraph 14 0 善惡皆可師也。[48a*7*7]

¶ 15 Leave a comment on paragraph 15 0 Thiện ác giai khả sư dã.

¶ 16 Leave a comment on paragraph 16 0 如不賢耶，何待見惡而後為，如太康失德，則前王逸豫而效之耶。[48a*7*13]

¶ 17 Leave a comment on paragraph 17 0 Như bất hiền da, hà đãi kiến ác nhi hậu vi, như Thái Khang thất đức, tắc tiền vương dật dự nhi hiệu chi da.

¶ 18 Leave a comment on paragraph 18 0 隋煬帝口道堯舜，而其所行反為桀紂，其見善而效 [48a*8*19] 之耶。[48b*1*1]

¶ 19 Leave a comment on paragraph 19 0 Tùy Dương Đế khẩu đạo Nghiêu Thuấn, nhi kì sở hành phản vi Kiệt Trụ, kì kiến thiện nhi hiệu chi da”.

¶ 20 Leave a comment on paragraph 20 0 威肅頓首稱善。[48b*1*3]

¶ 21 Leave a comment on paragraph 21 0 Uy Túc đốn thủ xưng thiện.

¶ 22 Leave a comment on paragraph 22 0 又一日，延惠肅王入寝殿，命之坐。[48b*1*9]

¶ 23 Leave a comment on paragraph 23 0 Hựu nhất nhật, diên Huệ Túc vương nhập tẩm điện, mệnh chi tọa.

¶ 24 Leave a comment on paragraph 24 0 上皇素食。[48b*2*3]

¶ 25 Leave a comment on paragraph 25 0 Thượng hoàng tố thực.

¶ 26 Leave a comment on paragraph 26 0 惠肅素斥佛老，因言曰：「臣不知素食更有何利益。」[48b*2*7]

¶ 27 Leave a comment on paragraph 27 0 Huệ Túc tố xích Phật Lão, nhân ngôn viết: “Thần bất tri tố thực cánh hữu hà lợi ích”.

¶ 28 Leave a comment on paragraph 28 0 上皇揣知其意，即論曰：「祖考時御素𩚏，故效之，耳所謂利益則朕不知。」[48b*3*7]

¶ 29 Leave a comment on paragraph 29 0 Thượng hoàng sủy tri kì ý, tức luận viết: “Tổ khảo thời ngự tố xan, cố hiệu chi nhĩ. Sở vị lợi ích, tắc trẫm bất tri”.

¶ 30 Leave a comment on paragraph 30 0 惠肅默然而出。[48b*4*15]

¶ 31 Leave a comment on paragraph 31 0 Huệ Túc mặc nhiên nhi xuất.

¶ 32 Leave a comment on paragraph 32 0 封佐聖太師日燏為大王。[48b*5*3]

¶ 33 Leave a comment on paragraph 33 0 Phong Tá Thánh Thái sư Nhật Duật vi Đại vương.

¶ 34 Leave a comment on paragraph 34 0 冬，上皇廵狩沱江道，親征牛吼蠻。[48b*5*14]

¶ 35 Leave a comment on paragraph 35 0 Đông, Thượng hoàng tuần thú Đà Giang đạo, thân chinh Ngưu Hống man.

¶ 36 Leave a comment on paragraph 36 0 命僉知阮忠彦從，編脩實錄。[48b*6*8]

¶ 37 Leave a comment on paragraph 37 0 Mệnh Thiêm tri Nguyễn Trung Ngạn tòng, biên tu thực lục.

¶ 38 Leave a comment on paragraph 38 0 先是仁廟時，牛吼與道密入朝，遣回。[48b*6*19]

¶ 39 Leave a comment on paragraph 39 0 Tiên thị Nhân Miếu thời, Ngưu Hống dữ Đạo Mật nhập triều, khiến hồi.

¶ 40 Leave a comment on paragraph 40 0 至是叛肆，掠本江之地盡有之，又謀刧懷忠家。[48b*7*14]

¶ 41 Leave a comment on paragraph 41 0 Chí thị phản tứ, lược bản giang chi địa tận hữu chi, hựu mưu kiếp Hoài Trung gia.

¶ 42 Leave a comment on paragraph 42 0 上皇定親征之議。[48b*8*13]

¶ 43 Leave a comment on paragraph 43 0 Thượng hoàng định thân chinh chi nghị.

¶ 44 Leave a comment on paragraph 44 0 陳克終諫曰：沱江號瘴地又湍瀨奔駃（駃音鞅?，跳躍也）不 …… [48b*9*1]

¶ 45 Leave a comment on paragraph 45 0 Trần Khắc Chung gián viết: “Đà Giang hiệu chướng địa, hựu đoan lại bôn khoái (khoái âm óng?, khiêu dược dã), bất …

Dịch Quốc Ngữ

¶ 46 Leave a comment on paragraph 46 0 … [48a] Hoàng Đế. Tôn Lệ Thánh hoàng hậu làm Hiến Từ thái thượng hoàng hậu (Hiến có sách chép là Huệ). Quần thần dâng tôn hiệu là Thể Nguyên Ngự Cực Duệ Thánh Chí Hiếu Hoàng Đế.

¶ 47 Leave a comment on paragraph 47 0 Rước thượng hoàng về ở hành cung Thiên Trường. Các hoàng tử chầu hầu.

¶ 48 Leave a comment on paragraph 48 0 Thượng hoàng thường hay bàn đến các nhân vật của bản triều. Thái bảo Uy Túc Văn Bích nói:

¶ 49 Leave a comment on paragraph 49 0 “Xét bàn nhân vật để dạy hoàng tử, chỉ nên nhắc tới người thiện, còn kẻ ác hãy bỏ chớ bàn đến, sợ các hoàng tử nghe được, có thể sẽ có người bắt chước”.

¶ 50 Leave a comment on paragraph 50 0 Thượng hoàng nói:

¶ 51 Leave a comment on paragraph 51 0 “Thiện ác đều phải nêu để đối chiếu, không thể bỏ một bên nào. Nếu con ta quả là hiền, thì nghe điều thiện tất phải theo mà học tập, nghe điều ác tất phải ghét mà tránh xa; thiện, ác đều có thể làm gương được cả. Nếu (con ta) không hiền, thì đợi gì thấy kẻ ác rồi mới làm điều ác? Như Thái Khang¹ thất đức, là bởi các vua trước chơi bời mà bắt chước hay sao? Tùy Dưỡng Đế² luôn mồm nói đến Nghiêu Thuấn, nhưng mọi việc làm của ông ta thì lại như Kiệt Trụ, có phải là ông ta thấy điều thiện mà bắt chước [48b] hay sao”.

¶ 52 Leave a comment on paragraph 52 0 Uy Túc cúi đầu nhận là phải.

¶ 53 Leave a comment on paragraph 53 0 Lại một hôm, [thượng hoàng] mời Huệ Túc Vương vào tẩm điện, bảo ông ngồi. Thượng hoàng đang ăn chay. Huệ Túc Vương vốn bài xích Phật Lão, nhân nói:

¶ 54 Leave a comment on paragraph 54 0 “Thần không biết ăn chay thì có ích lợi gì?”

¶ 55 Leave a comment on paragraph 55 0 Thượng hoàng đoán biết ý ông, liền dụ rằng:

¶ 56 Leave a comment on paragraph 56 0 “Ông cha ta ngày xưa thường ăn cơm chay, cho nên ta bắt chước đó thôi, còn ích lợi gì thì ta không biết”.

¶ 57 Leave a comment on paragraph 57 0 Huệ Túc im lặng rồi lui ra.

¶ 58 Leave a comment on paragraph 58 0 Phong Tá thánh thái sư Nhật Duật làm Đại Vương.

¶ 59 Leave a comment on paragraph 59 0 Mùa đông, Thượng hoàng đi tuần thú đạo Đà Giang, đích thân đi đánh man Ngưu Hống, sai Thiêm tri Nguyễn Trung Ngạn đi theo để biên soạn thực lục.

¶ 60 Leave a comment on paragraph 60 0 Trước đó, thời Nhân Tông, Ngưu Hống cùng Đạo Mật vào chầu, cho trở về. Đến nay, chúng làm phản, thả sức cướp bóc; đất cõi Đà Giang về tay chúng cả³ lại mưu cướp nhà Hoài Trung. Thượng hoàng quyết định thân chinh. Trần Khắc Chung can rằng:

¶ 61 Leave a comment on paragraph 61 0 “Đà Giang vốn có tiếng là đất lam chướng, lại nhiều ghềnh thác chảy xiết, không …

¶ 62 Leave a comment on paragraph 62 0 ^⇡ 1 Theo truyền thuyết Trung Quốc: Thái Khang là vua nhà Hạ, con của Khải, chơi bời vô độ, sau bị chư hầu họ Hữu Cùng là Hậu Nghệ đuổi đi.

¶ 63 Leave a comment on paragraph 63 0 ^⇡ 2 Tùy Dưỡng Đế Dương Quảng là một tên vua vô đạo, giết cha là Văn Đế để cướp ngôi vua, cực kỳ xa hoa, tàn bạo, sau bị giết.

¶ 64 Leave a comment on paragraph 64 0 ^⇡ 3 Nguyên văn là “Bản giang chi địa…”, chúng tôi cho rằng bản chữ “bản” vốn là chữ “Đà” Toàn thư chép lẫn.