Đại Việt Sử Ký Toàn Thư (Hán – Nôm)

Nhân Tông Hoàng Đế [9a9b]

Bản chụp nguyên văn chữ Hán

¶ 1 Leave a comment on paragraph 1 0

Tách câu và Phiên âm

¶ 2 Leave a comment on paragraph 2 0 …… 族七人，以其子元爲閤門祗候。[9a*1*1]

¶ 3 Leave a comment on paragraph 3 0 … tộc thất nhân, dĩ kì tử Nguyên vi Cáp môn chi hậu.

¶ 4 Leave a comment on paragraph 4 0 史臣吳士連曰：「宋諡蘇緘以忠勇，亦足以彰李常傑之忠勇也。𡸈可以夙沙例視之哉？」[9a*2*1]

¶ 5 Leave a comment on paragraph 5 0 Sử thần Ngô Sĩ Liên viết: “Tống thụy Tô Giám dĩ Trung Dũng, diệc túc dĩ chương Lý Thường Kiệt chi Trung Dũng dã. Khởi khả dĩ Túc Sa lệ thị chi tai?”

¶ 6 Leave a comment on paragraph 6 0 秋，八月，庚寅，朔，日食。[9a*4*1]

¶ 7 Leave a comment on paragraph 7 0 Thu, bát nguyệt, Canh Dần, sóc, nhật thực.

¶ 8 Leave a comment on paragraph 8 0 命李常傑總諸軍伐占城，不克。[9a*4*9]

¶ 9 Leave a comment on paragraph 9 0 Mệnh Lý Thường Kiệt tổng chư quân phạt Chiêm Thành, bất khắc.

¶ 10 Leave a comment on paragraph 10 0 常傑乃畫布政、地哩、麻令三州山水刑势爲圖而還。[9a*5*3]

¶ 11 Leave a comment on paragraph 11 0 Thường Kiệt nãi họa Bố Chính, Địa Lý, Ma Linh tam châu sơn thủy hình thế vi đồ nhi hoàn.

¶ 12 Leave a comment on paragraph 12 0 改地哩爲臨平州，麻令爲明令州，招民居之。[9a*6*4]

¶ 13 Leave a comment on paragraph 13 0 Cải Địa Lý vi Lâm Bình châu, Ma Linh vi Minh Linh châu, chiêu dân cư chi.

¶ 14 Leave a comment on paragraph 14 0 拜常傑爲太尉。[9a*7*2]

¶ 15 Leave a comment on paragraph 15 0 Bái Thường Kiệt vi Thái úy.

¶ 16 Leave a comment on paragraph 16 0 丙辰，五年（四月以後英武昭勝元年，宋熙寕九年）。[9a*8*1]

¶ 17 Leave a comment on paragraph 17 0 Bính Thìn, ngũ niên (tứ nguyệt dĩ hậu Anh Vũ Chiêu Thắng nguyên niên, Tống Hi Ninh cửu niên).

¶ 18 Leave a comment on paragraph 18 0 春，三月，宋令廣南宣撫郭逵爲招討使，趙卨副之，總九將軍合占城 、[9a*8*20] 真臘來侵。[9b*1*1]

¶ 19 Leave a comment on paragraph 19 0 Xuân, tam nguyệt, Tống lệnh Quảng Nam tuyên phủ Quách Quỳ vi Chiêu thảo sứ, Triệu Tiết phó chi, tổng cửu tướng quân hợp Chiêm Thành, Chân Lạp lai xâm.

¶ 20 Leave a comment on paragraph 20 0 帝命李常傑領兵逆擊，至銣月江大破之。[9b*1*5]

¶ 21 Leave a comment on paragraph 21 0 Đế mệnh Lý Thường Kiệt lĩnh binh nghịch kích, chí Như Nguyệt giang đại phá chi.

¶ 22 Leave a comment on paragraph 22 0 宋兵死者千餘人。[9b*2*2]

¶ 23 Leave a comment on paragraph 23 0 Tống binh tử giả thiên dư nhân.

¶ 24 Leave a comment on paragraph 24 0 郭逵退，復取我廣原州。[9b*2*9]

¶ 25 Leave a comment on paragraph 25 0 Quách Quỳ thoái, phục thủ ngã Quảng Nguyên châu.

¶ 26 Leave a comment on paragraph 26 0 （世傳常傑沿江築柵固守。一夜，軍士忽於張將軍祠中聞髙聲曰：「南國山河南帝居，截然分定在天書。[9b*2*18]

¶ 27 Leave a comment on paragraph 27 0 (Thế truyền Thường Kiệt duyên giang trúc sách cố thủ. Nhất dạ, quân sĩ hốt ư Trương tướng quân từ trung văn cao thanh viết: “Nam quốc sơn hà nam đế cư, Tiệt nhiên phận định tại thiên thư.

¶ 28 Leave a comment on paragraph 28 0 如何逆虜來侵犯，汝等行看取敗虚。」既而果然。張將軍兄弟二人，兄名呌，弟名喝，皆趙越王之名將。越王爲李南帝所敗而失國，南帝召而官之。二人曰：「忠臣不事害主之君。」乃迯匿于扶龍山。南帝屢召不應，令曰：「󰱟得首級重賞千金。」二人皆飲毒卒。吳南晋討西龍州，李暉賊軍次扶蘭口，󰧵見二人從助王師，云千帝憐其忠臣不二，補「灘河龍君，副巡武、諒二江」，「之曼原巡江都副使」。賊平，吳南晋封兄爲大當江都護國神王祠于如月江口弟爲小當江都護國神王祠于南軍江口即其祠也。）[9b*3*36]

¶ 29 Leave a comment on paragraph 29 0 Như hà nghịch lỗ lai xâm phạm, Nhữ đẳng hành khan thủ bại hư.” Ký nhi quả nhiên. Trương tướng quân huynh đệ nhị nhân, huynh danh Khiếu, đệ danh Hát, giai Triệu Việt Vương chi danh tướng. Việt Vương vi Lý Nam Đế sở bại nhi thất quốc, Nam Đế triệu nhi quan chi. Nhị nhân viết: “Trung thần bất sự hại chủ chi quân”. Nãi đào nặc vu Phù Long sơn. Nam Đế lũ triệu bất ứng, lệnh viết: “Cấu đắc thủ cấp trọng thưởng thiên kim.” Nhị nhân giai ẩm độc tốt. Ngô Nam Tấn thảo Tây Long châu, Lý Huy tặc quân thứ Phù Lan khẩu, mộng kiến nhị nhân tòng trợ vương sư, vân thiên đế lân kì trung thần bất nhị, bổ “Than hà Long quân, phó tuần Vũ, Lạng nhị giang”, “Chi mạn nguyên tuần giang đô phó sứ”. Tặc bình, Ngô Nam Tấn phong huynh vi Đại đương giang đô hộ quốc thần vương, từ vu Như Nguyệt giang khẩu; đệ vi Tiểu đương giang đô hộ quốc thần vương, từ vu Nam Quận giang khẩu, tức kì từ dã).

¶ 30 Leave a comment on paragraph 30 0 夏四月，赦改元英武昭勝元年。[9b*9*1]

¶ 31 Leave a comment on paragraph 31 0 Hạ tứ nguyệt, xá cải nguyên Anh Vũ Chiêu Thắng nguyên niên.

¶ 32 Leave a comment on paragraph 32 0 詔求直言。[9b*9*13]

¶ 33 Leave a comment on paragraph 33 0 Chiếu cầu trực ngôn.

Dịch Quốc Ngữ

¶ 34 Leave a comment on paragraph 34 0 … [9a] 7 người làm quan, cho con là Nguyên chức Cáp môn chi hậu.

¶ 35 Leave a comment on paragraph 35 0 Sử thần Ngô Sĩ Liên nói: Nhà Tống cho Tô Giám thụy là Trung Dũng cũng đủ nêu rõ sự trung dũng của Lý Thường Kiệt, há có thể xem như hạng Túc Sa¹ đâu?

¶ 36 Leave a comment on paragraph 36 0 Mùa thu, tháng 8, ngày mồng 1 Canh Dần, nhật thực.

¶ 37 Leave a comment on paragraph 37 0 Sai Lý Thường Kiệt tổng lĩnh các quân đi đánh Chiêm Thành, không thắng được. Thường Kiệt bèn họa địa đồ hình thế núi sông của ba châu Bố Chính, Địa Lý, Ma Linh rồi về. Đổi châu Địa Lý làm châu Lâm Bình, châu Ma Linh là châu Minh Linh, chiêu mộ dân chúng đến đấy ở. Cho Thường Kiệt làm Thái úy.

¶ 38 Leave a comment on paragraph 38 0 Bính Thìn, [Thái Ninh] năm thứ 5 [1076], (từ tháng 4 về sau là niên hiệu Anh Vũ Chiêu Thắng năm thứ 1; Tống Hy Ninh năm thứ 9).

¶ 39 Leave a comment on paragraph 39 0 Mùa xuân, tháng 3, nhà Tống sai tuyên phủ sứ Quảng Nam² là Quách Quỳ làm Chiêu Thảo sứ, Triệu Tiết làm phó, đem quân 9 tướng, hợp với Chiêm Thành và [9b] Chân Lạp sang xâm lấn nước ta. Vua sai Lý Thường Kiệt đem quân đón đánh, đến sông Như Nguyệt³ đánh tan được. Quân Tống chết hơn 1 nghìn người. Quách Quỳ lui quân, lại lấy châu Quảng Nguyên của ta (người đời truyền rằng Thường Kiệt làm hàng rào theo dọc sông để cố thủ. Một đêm quân sĩ chợt nghe ở trong đền Trương tướng quân có tiếng đọc to rằng:

¶ 40 Leave a comment on paragraph 40 0 Nam quốc sơn hà Nam đế cư,
Tiệt nhiên phân định tại thiên thư.
Như hà nghịch lỗ lai xâm phạm?
Nhữ đẳng hành khan thủ bại hư!

¶ 41 Leave a comment on paragraph 41 0 (Sông núi nước Nam, Nam đế ở,
Rõ ràng phân định tại sách trời
Cớ sao nghịch tặc sang xâm phạm?
Cứ thử làm xem, chuốc bại nhơ!⁴)

¶ 42 Leave a comment on paragraph 42 0 Sau đó quả nhiên như thế. (Hai anh em Trương tướng quân, anh tên là Khiếu⁵, em tên là Hát, đều là tướng giỏi của Triệt Việt Vương. [Triệu] Việt Vương bị [Hậu] Lý Nam Đế đánh bại mà mất nước. Nam Đế gọi cho làm quan, hai người đều nói: “Tôi trung không thờ kẻ làm vua đã giết hại chủ mình”. Rồi ẩn mình trốn ở núi Phù Long, Nam Đế gọi mấy lần không chịu ra, mới hạ lệnh ai chém được thủ cấp hai người thì thưởng nghìn vàng. Hai người đều uống thuốc độc chết. Nam Tấn Vương nhà Ngô đi đánh giặc Lý Huy ở châu Tây Long đóng quân ở cửa Phù Lan⁶ , chiêm bao thấy có hai người xin theo giúp quân, nói rằng trời thương họ là trung thần không thờ hai vua, bổ làm “Than hà Long quân phó tuần Vũ Lạng nhị giang” và “Chi mạn nguyên tuần giang đô phó sứ”. Đến khi dẹp xong giặc, Nam Tấn Vương nhà Ngô phong cho anh làm “Đại đương giang đô hộ quốc thần vương”, lập đền thờ ở cửa sông Như Nguyệt, em là “Tiểu đương giang đô hộ quốc thần vương”, lập đền thở ở cửa sông Nam Quận tức là đền thờ này).

¶ 43 Leave a comment on paragraph 43 0 Mùa hạ, tháng 4, đại xá, đổi niên hiệu làm Anh Vũ Chiêu Thắng năm thứ 1.

¶ 44 Leave a comment on paragraph 44 0 Xuống chiếu cầu lời nói thẳng.

¶ 45 Leave a comment on paragraph 45 0 ^⇡ 1 Túc Sa: chỉ Túc Sa Vệ, tướng nước Tề thời Xuân Thu, theo lệnh của Tề Tương Công đem quân đi đánh đất Lai, thế thắng, nhưng Vệ nhận hối lộ rồi đem quân trở về.

¶ 46 Leave a comment on paragraph 46 0 ^⇡ 2 Quảng Nam: tên lộ của nhà Tống, sau chia làm Quảng Nam Đông lộ, tức tỉnh Quảng Đông và Quảng Nam Tây lộ, tức tỉnh Quảng Tây, Trung Quốc.

¶ 47 Leave a comment on paragraph 47 0 ^⇡ 3 Sông Như Nguyệt: tức sông Cầu.

¶ 48 Leave a comment on paragraph 48 0 ^⇡ 4 Bài thơ này có nhiều dị bản chép trong Việt điện u linh, Trương tôn thần sự tích, Thiên Nam vân lục liệt truyện, Hoàng Việt thi tuyển v.v… ở đây chúng tôi dịch nghĩa theo văn bản của Toàn thư.

¶ 49 Leave a comment on paragraph 49 0 ^⇡ 5 Về tên nhân vật truyền thuyết, người anh của Trương Hải, Việt điện u linh, Hoàng Việt thi tuyển v.v… chép là Trương Hống, nhưng ở đây nguyên bản Toàn thư in rõ là Khiếu 呌 (Hống và Khiếu đều có nghĩa là kêu to, nhưng Hống riêng dùng với loài vật lớn). Ngoài Toàn thư còn có Toàn Việt thi lục cũng chép là Trương Khiếu. Chúng tôi dịch theo văn bản Toàn thư và nêu vấn đề để xác minh sau.

¶ 50 Leave a comment on paragraph 50 0 ^⇡ 6 Châu Tây Long và cửa Phù Lan: chưa rõ ở đâu, Lê Đại Hành phong cho con là Cân làm Ngự Bắc Vương, đóng ở Phù Lan, Cương Mục ghi Phù Lan là tên trại ở xã Phú Vệ, huyện Đường Hào, Hải Dương (CMCB1,27a). Đường Hào nay là huyện Mỹ Văn, tỉnh Hải Dương.