Đại Việt Sử Ký Toàn Thư (Hán – Nôm)

Nhân Tông Hoàng Đế [BK5, 38a38b]

Bản chụp nguyên văn chữ Hán

¶ 1 Leave a comment on paragraph 1 0

Tách câu và Phiên âm

¶ 2 Leave a comment on paragraph 2 0 昑即皇帝位，稱孝皇，尊上皇號曰：光堯慈孝太上皇帝，尊天感皇后為元聖天感皇太后。[38a*1*1]

¶ 3 Leave a comment on paragraph 3 0 Khâm tức Hoàng đế vị, xưng Hiếu Hoàng, tôn Thượng hoàng hiệu viết: Quang Nghiêu Từ Hiếu Thái Thượng Hoàng Đế, tôn Thiên Cảm hoàng hậu vi Nguyên Thánh Thiên Cảm Hoàng thái hậu.

¶ 4 Leave a comment on paragraph 4 0 羣臣上尊號曰：法天御極英烈武聖明仁皇帝。[38a*2*16]

¶ 5 Leave a comment on paragraph 5 0 Quần thần thượng tôn hiệu viết: Pháp Thiên Ngự Cực Anh Liệt Vũ Thánh Minh Nhân Hoàng Đế.

¶ 6 Leave a comment on paragraph 6 0 〇元帝聞太宗崩，意欲圖我，遣禮部尚書柴椿（即柴荘鄕）來。[38a*3*16]

¶ 7 Leave a comment on paragraph 7 0 〇 Nguyên đế văn Thái Tông băng, ý dục đồ ngã, khiến Lễ bộ thượng thư Sài Xuân (tức Sài Trang Hương) lai.

¶ 8 Leave a comment on paragraph 8 0 時，我國使黎克復回，遇元兵平宋，道由湖廣還國。[38a*4*19]

¶ 9 Leave a comment on paragraph 9 0 Thời, ngã quốc sứ Lê Khắc Phục hồi, ngộ Nguyên binh bình Tống, đạo do Hồ Quảng hoàn quốc.

¶ 10 Leave a comment on paragraph 10 0 椿𭁈之偕來，托以帝不請命而自立為辝，諭使入朝。[38a*5*17]

¶ 11 Leave a comment on paragraph 11 0 Xuân dữ chi giai lai, thác dĩ đế bất thỉnh mệnh nhi tự lập vi từ, dụ sử nhập triều.

¶ 12 Leave a comment on paragraph 12 0 帝不咱，遣鄭廷瓚、杜國計如元。[38a*6*18]

¶ 13 Leave a comment on paragraph 13 0 Đế bất thính, khiến Trịnh Đình Toản, Đỗ Quốc Kế như Nguyên.

¶ 14 Leave a comment on paragraph 14 0 元留廷瓚不遣還。[38a*7*11]

¶ 15 Leave a comment on paragraph 15 0 Nguyên lưu Đình Toản bất khiến hoàn.

¶ 16 Leave a comment on paragraph 16 0 仁宗皇帝 [38a*8*1]

¶ 17 Leave a comment on paragraph 17 0 NHÂN TÔNG HOÀNG ĐẾ

¶ 18 Leave a comment on paragraph 18 0 （諱昑，聖宗長子，母元聖天感皇太后。以元豊八年，戊午，十一月，十一日誕生。得聖人之精，道貌之粹，紫磨疑色，体質輝全，神氣光彩。两宫奇之，命曰金仙 [38a*8*5] 童子。在肩上有點痣，故䏻擔當大事焉。在位十四年，遜位五年，出家八年，壽五十一歲，崩于安子山，卧雲庵，㱕塟德陵。[38b*1*1]

¶ 19 Leave a comment on paragraph 19 0 (Húy Khâm, Thánh Tông trưởng tử, mẫu Nguyên Thánh Thiên Cảm Hoàng thái hậu. Dĩ Nguyên Phong bát niên, Mậu Ngọ, thập nhất nguyệt, thập nhất nhật đản sinh. Đắc thánh nhân chi tinh, đạo mạo chi túy, tử ma nghi sắc, thể chất huy toàn, thần khí quang thái. Lưỡng cung kì chi, mệnh viết Kim Tiên đồng tử. Tại khiên thượng hữu điểm chí, cố năng đảm đương đại sự yên. Tại vị thập tứ niên, tốn vị ngũ niên, xuất gia bát niên, thọ ngũ thập nhất tuế, băng vu Yên Tử sơn, Ngọa Vân am, quy táng Đức Lăng.

¶ 20 Leave a comment on paragraph 20 0 帝仁慈和易，固結民心，重興事業，有光前古，真陳家之賢君也。然游心釋典，𨿽曰超詣，而非聖人中庸之道也。）[38b*2*15]

¶ 21 Leave a comment on paragraph 21 0 Đế nhân từ hòa dị, cố kết dân tâm, trùng hưng sự nghiệp, hữu quang tiền cổ, chân Trần gia chi hiền quân dã. Nhiên du tâm Thích điển, tuy viết siêu nghệ, nhi phi thánh nhân trung dung chi đạo dã).

¶ 22 Leave a comment on paragraph 22 0 己卯，紹寶元年（宋祥興二年，元至元十六年）。[38b*4*1]

¶ 23 Leave a comment on paragraph 23 0 Kỷ Mão, Thiệu Bảo nguyên niên (Tống Tường Hưng nhị niên, Nguyên Chí Nguyên thập lục niên).

¶ 24 Leave a comment on paragraph 24 0 春，正月，朔，改元。[38b*4*18]

¶ 25 Leave a comment on paragraph 25 0 Xuân, chính nguyệt, sóc, cải nguyên.

¶ 26 Leave a comment on paragraph 26 0 大赦。[38b*4*25]

¶ 27 Leave a comment on paragraph 27 0 Đại xá.

¶ 28 Leave a comment on paragraph 28 0 〇占城使制䏻、吒葉來貢。[38b*5*3]，

¶ 29 Leave a comment on paragraph 29 0 〇 Chiêm Thành sử Chế Năng, Tra Diệp lai cống.

¶ 30 Leave a comment on paragraph 30 0 制䏻等願留為内臣，[38b*5*12] 不納。[38b*6*1]

¶ 31 Leave a comment on paragraph 31 0 Chế Năng đẳng nguyện lưu vi Nội thần, bất nạp.

¶ 32 Leave a comment on paragraph 32 0 〇立妃陳氏為皇后。[38b*6*4]

¶ 33 Leave a comment on paragraph 33 0 〇 Lập phi Trần thị vi Hoàng hậu.

¶ 34 Leave a comment on paragraph 34 0 〇原人襲宋軍于厓山，[38b*6*12] 敗之

¶ 35 Leave a comment on paragraph 35 0 〇 Nguyên nhân tập Tống quân vu Nhai Sơn, bại chi.

¶ 36 Leave a comment on paragraph 36 0 宋左丞相陸秀夫負宋帝入海死，後宫諸臣從死者甚眾。[38b*7*1]

¶ 37 Leave a comment on paragraph 37 0 Tống Tả thừa tướng Lục Tú Phu phụ Tống đế nhập hải tử, hậu cung chư thần tòng tử giả thậm chúng.

¶ 38 Leave a comment on paragraph 38 0 越七日，屍浮海上者十餘萬人。[38b*8*6]

¶ 39 Leave a comment on paragraph 39 0 Vượt thất nhật, thi phù hải thượng giả thập dư vạn nhân.

¶ 40 Leave a comment on paragraph 40 0 宋帝屍在焉。[38b*8*18]

¶ 41 Leave a comment on paragraph 41 0 Tống đế thi tại yên.

¶ 42 Leave a comment on paragraph 42 0 星隕于海之應也。[38b*9*4]

¶ 43 Leave a comment on paragraph 43 0 Tinh vẫn vu hải chi ứng dã.

¶ 44 Leave a comment on paragraph 44 0 是歳，宋亡。[38b*9*11]

¶ 45 Leave a comment on paragraph 45 0 Thị tuế, Tống vong.

Dịch Quốc Ngữ

¶ 46 Leave a comment on paragraph 46 0 [38a] Khâm lên ngôi Hoàng đế, xưng là Hiếu Hoàng, tôn Thượng hoàng là Quang Nghiêu Từ Hiếu Thái Thượng Hoàng Đế, tôn Thiên Cảm hoàng hậu làm Nguyên Thánh Thiên Cảm Hoàng Thái Hậu. Bầy tôi dâng tôn hiệu là Pháp Thiên Ngực Cực Anh Liệt Vũ Thánh Minh Nhân Hoàng Đế.

¶ 47 Leave a comment on paragraph 47 0 Vua Nguyên nghe tin Thái Tông băng, có ý mưu tính nước ta, sai Lễ bộ thượng thư Sài Xuân¹ (tức Sài Trang Hương) sang ta.

¶ 48 Leave a comment on paragraph 48 0 Bấy giờ sứ nước ta là Lê Khắc Phục đang trở về, gặp quân Nguyên đánh nước Tống, liền theo đường Hồ Quảng mà về nước, Xuân cùng đi với Khắc Phục sang ta. [Nhà Nguyên] lấy cớ vua không xin mệnh mà tự lập, dụ bảo phải sang chầu. Vua không nghe, sai Trịnh Đình Toản, Đỗ Quốc Kế sang Nguyên. Nguyên giữ Đình Toản không cho về².

¶ 49 Leave a comment on paragraph 49 0 NHÂN TÔNG HOÀNG ĐẾ

¶ 50 Leave a comment on paragraph 50 0 (Tên húy là Khâm, con trưởng của Thánh Tông, mẹ là Nguyên Thánh Thiên Cảm hoàng thái hậu, sinh năm Mậu Ngọ, Nguyên Phong năm thứ 8, tháng 11, ngày 11, được tinh anh thánh nhân, thuần túy đạo mạo, sắc thái như vàng, thể chất hoàn hảo, thần khí tươi sáng. Hai cung³ đều cho là lạ, gọi là Kim Tiên [38b] đồng tử. Trên vai bên trái có nốt ruồi đen, cho nên có thể cáng đáng được việc lớn, ở ngôi 14 năm, nhường ngôi 5 năm, xuất gia 8 năm, thọ 51 tuổi, băng ở am Ngọa Vân núi Yên Tử, đưa về táng ở Đức Lăng. Vua nhân từ hòa nhã, cố kết lòng dân, sự nghiệp trùng hưng sáng ngời thuở trước, thực là bậc vua hiền của nhà Trần. Song để tâm nơi kinh Phật, tuy nói là để siêu thoát, nhưng đó không phải là đạo trung dung của thánh nhân).

¶ 51 Leave a comment on paragraph 51 0 Kỷ Mão, [Thiệu Bảo] năm thứ 1 [1279], (Tống Tường Hưng năm thứ 2, Nguyên Chí Nguyên năm thứ 16).

¶ 52 Leave a comment on paragraph 52 0 Mùa xuân, tháng giêng, ngày mồng 1, đổi niên hiệu, đại xá.

¶ 53 Leave a comment on paragraph 53 0 Chiêm Thành sai Chế Năng, Tra Diệp sang cống. Bọn Chế Năng xin ở lại làm nội thần, vua không nhận.

¶ 54 Leave a comment on paragraph 54 0 Lập bà phi Trần thị làm hoàng hậu.

¶ 55 Leave a comment on paragraph 55 0 Người Nguyên đánh úp quân Tống ở Nhai Sơn⁴. Quân Tống thua, Tả thừa tướng nhà Tống là Lục Tú Phu cõng vua Tống nhảy xuống biển chết. Hậu cung và các quan chết theo rất nhiều. Qua 7 ngày có đến hơn 10 vạn xác chết nổi lên mặt biển. Xác vua Tống cũng ở trong số đó. Thế là ứng điềm sao sa xuống biển. Năm ấy nhà Tống mất.

¶ 56 Leave a comment on paragraph 56 0 ^⇡ 1 Nguyên sử chép là Sài Thung, hai chữ 樁 Thung và 椿 Xuân gần giống như nhau nên dễ lẫn. Trước đây, các sứ bộ của Đại Việt và Mông Cổ đều đi qua đường Côn Minh (Vân Nam). Lần này, bọn Sài Thung đi thẳng từ Giang Lăng (Hồ Bắc), qua Ung Châu (Quảng Tây) để vào nước ta, nên Toàn thư mới nói là đi theo đường Hồ Quảng về nước.

¶ 57 Leave a comment on paragraph 57 0 ^⇡ 2 Nguyên sử chép là Trịnh Quốc Toản.

¶ 58 Leave a comment on paragraph 58 0 ^⇡ 3 Thượng hoàng Thái Tông và vua Thánh Tông.

¶ 59 Leave a comment on paragraph 59 0 ^⇡ 4 Nhai Sơn: ở phía nam huyện Tân Hội, tỉnh Quảng Đông, Trung Quốc.