Đại Việt Sử Ký Toàn Thư (Hán – Nôm)

Kỷ nhà Lê [18a18b]

Bản chụp nguyên văn chữ Hán

¶ 1 Leave a comment on paragraph 1 0

Tách câu và Phiên âm

¶ 2 Leave a comment on paragraph 2 0 …… 恩如宋報聘，仍言占城人蒲羅遏率其族百餘人内附。[18a*1*1]

¶ 3 Leave a comment on paragraph 3 0 … Ân như Tống báo sính, nhưng ngôn Chiêm Thành nhân Bồ La Át suất kì tộc bách dư nhân nội phụ.

¶ 4 Leave a comment on paragraph 4 0 丁亥，八年（宋雍熙四年）。[18a*3*1]

¶ 5 Leave a comment on paragraph 5 0 Đinh Hợi, bát niên (Tống Ung Hi tứ niên).

¶ 6 Leave a comment on paragraph 6 0 春，帝初耕籍田，于隊山得金一小甕。[18a*3*9]

¶ 7 Leave a comment on paragraph 7 0 Xuân, đế sơ canh tịch điền, vu Đọi sơn đắc kim nhất tiểu úng.

¶ 8 Leave a comment on paragraph 8 0 又耕蟠海山，得銀一小甕，因名之曰金銀田。[18a*4*3]

¶ 9 Leave a comment on paragraph 9 0 Hựu canh Bàn Hải sơn, đắc ngân nhất tiểu úng, nhân danh chi viết Kim Ngân điền.

¶ 10 Leave a comment on paragraph 10 0 ○ 宋復遣李𮗓來。[18a*5*1]

¶ 11 Leave a comment on paragraph 11 0 ○ Tống phục khiển Lý Giác lai.

¶ 12 Leave a comment on paragraph 12 0 至󰀋寺，帝遣法師名順假爲江令迎之。[18a*5*7]

¶ 13 Leave a comment on paragraph 13 0 Chí Sách tự, đế khiển pháp sư danh Thuận giả vi giang lệnh nghênh chi.

¶ 14 Leave a comment on paragraph 14 0 𮗓甚善文談。[18a*6*5]

¶ 15 Leave a comment on paragraph 15 0 Giác thậm thiện văn đàm.

¶ 16 Leave a comment on paragraph 16 0 時，會有两鵝浮水面中，𮗓喜吟云：「鵝鵝两鵝鵝，仰面向天涯。」[18a*6*10]

¶ 17 Leave a comment on paragraph 17 0 Thời, hội hữu lưỡng nga phù thủy diện trung, Giác hỉ ngâm vân: “Nga nga lưỡng nga nga, Ngưỡng diện hướng thiên nhai”.

¶ 18 Leave a comment on paragraph 18 0 法師於把掉次韻示之曰：「白毛鋪綠水，紅棹擺青波。」[18a*7*14]

¶ 19 Leave a comment on paragraph 19 0 Pháp sư ư bả trạo thứ vận thị chi viết: “Bạch mao phô lục thủy, Hồng trạo bãi thanh ba”.

¶ 20 Leave a comment on paragraph 20 0 𮗓益奇之，及𱀠舘，以詩遺之曰：「幸遇明時賛盛䣭，一身二度使 [18a*8*15] 交州。[18b*1*1]

¶ 21 Leave a comment on paragraph 21 0 Giác ích kì chi, cập quy quán, dĩ thi di chi viết: “Hạnh ngộ minh thời tán thịnh du, Nhất thân nhị độ sứ Giao Châu.

¶ 22 Leave a comment on paragraph 22 0 東都两别心尤恋，南越千重望未休。[18b*1*3]

¶ 23 Leave a comment on paragraph 23 0 Đông Đô lưỡng biệt tâm vưu luyến, Nam Việt thiên trùng vọng vị hưu.

¶ 24 Leave a comment on paragraph 24 0 馬踏煙雲穿浪石，車辭青嶂泛長流。[18b*1*17]

¶ 25 Leave a comment on paragraph 25 0 Mã đạp yên vân xuyên lãng thạch, Xa từ thanh chướng phiếm trường lưu.

¶ 26 Leave a comment on paragraph 26 0 天外有天應遠照，溪潭波静見蟾秋。」[18b*2*12]

¶ 27 Leave a comment on paragraph 27 0 Thiên ngoại hữu thiên ưng viễn chiếu, Khê đàm ba tĩnh kiến thiềm thu.

¶ 28 Leave a comment on paragraph 28 0 順以詩献。[18b*3*7]

¶ 29 Leave a comment on paragraph 29 0 Thuận dĩ thi hiến.

¶ 30 Leave a comment on paragraph 30 0 帝召贈吳匡越觀之，匡越曰：「此詩尊陛下與其主無異。」[18b*3*11]

¶ 31 Leave a comment on paragraph 31 0 Đế triệu tăng Ngô Khuông Việt quan chi, Khuông Việt viết: “Thử thi tôn bệ hạ dữ kì chủ vô dị”.

¶ 32 Leave a comment on paragraph 32 0 帝嘉其意，後遺之。[18b*4*13]

¶ 33 Leave a comment on paragraph 33 0 Đế gia kì ý, hậu di chi.

¶ 34 Leave a comment on paragraph 34 0 𮗓辭𱀠，詔匡越制曲，以餞其辭曰：「祥光風好錦帆張，遙望神僊復帝鄕。[18b*5*1]

¶ 35 Leave a comment on paragraph 35 0 Giác từ quy, chiếu Khuông Việt chế khúc, dĩ tiễn kì từ viết: “Tường quang phong hảo cẩm phàm trương, Dao vọng thần tiên phục đế hương.

¶ 36 Leave a comment on paragraph 36 0 萬重山水涉滄浪，九天𱀠路長，情慘切，對離觴，攀恋使星郎，願將深意爲邊疆，分明奏我皇。」[18b*6*9]

¶ 37 Leave a comment on paragraph 37 0 Vạn trùng sơn thủy thiệp thương lãng, Cửu thiên quy lộ trường, Tình thảm thiết, Đối li trường, Phan luyến sử tinh lang, Nguyện tương thâm ý vi biên cương, Phân minh tấu ngã hoàng”.

¶ 38 Leave a comment on paragraph 38 0 𮗓拜而歸。[18b*8*6]

¶ 39 Leave a comment on paragraph 39 0 Giác bái nhi quy.

¶ 40 Leave a comment on paragraph 40 0 ○ 是歲，大熟。[18b*8*10]

¶ 41 Leave a comment on paragraph 41 0 ○ Thị tuế, đại thục.

¶ 42 Leave a comment on paragraph 42 0 戊子，九年（宋端拱元年）。[18b*9*1]

¶ 43 Leave a comment on paragraph 43 0 Mậu Tí, cửu niên (Tống Đoan Củng nguyên niên).

¶ 44 Leave a comment on paragraph 44 0 占城國氷王羅曳於佛城自號 …… [18b*9*9]

¶ 45 Leave a comment on paragraph 45 0 Chiêm Thành quốc Băng Vương La Duệ ư Phật Thành tự hiệu …

Dịch Quốc Ngữ

¶ 46 Leave a comment on paragraph 46 0 [18a] Ân sang đáp lễ nhà Tống và nói về việc người Chiêm Thành là Bồ La Át đem hơn trăm người họ xin nội phụ.

¶ 47 Leave a comment on paragraph 47 0 Đinh Hợi, [Thiên Phúc] năm thứ 8 [987], (Tống Ung Hy năm thứ 4).

¶ 48 Leave a comment on paragraph 48 0 Mùa xuân, vua lần đầu cày ruộng tịch điền ở núi Đọi¹ được một hũ nhỏ vàng. Lại cày ở núi Bàn Hải, được một hũ nhỏ bạc, nhân đó đặt tên là ruộng Kim Ngân.

¶ 49 Leave a comment on paragraph 49 0 Nhà Tống lại sai Lý Giác sang. Khi Giác đến chùa Sách Giang², vua sai pháp sư tên là Thuận³ giả làm người coi sông⁴ ra đón. Giác rất thích nói chuyện văn thơ. Lúc ấy nhân có hai con ngỗng lội trên mặt nước, Giác vui ngâm rằng:

¶ 50 Leave a comment on paragraph 50 0 Nga nga lưỡng nga nga,

¶ 51 Leave a comment on paragraph 51 0 Ngưỡng diện hướng thiên nha.

¶ 52 Leave a comment on paragraph 52 0 (Ngỗng ngỗng hai con ngỗng,

¶ 53 Leave a comment on paragraph 53 0 Ngữa mặt nhìn chân trời).

¶ 54 Leave a comment on paragraph 54 0 Pháp sư đương cầm chèo⁵, theo vần làm nối đưa cho Giác xem:

¶ 55 Leave a comment on paragraph 55 0 Bạch mao phô lục thủy,

¶ 56 Leave a comment on paragraph 56 0 Hồng trạo bãi thanh ba.

¶ 57 Leave a comment on paragraph 57 0 (Nước lục phô lông trắng,

¶ 58 Leave a comment on paragraph 58 0 Chèo hồng sóng xanh bơi).

¶ 59 Leave a comment on paragraph 59 0 Giác càng lấy làm lạ, khi về đến sứ quán, làm thơ gửi tặng:

¶ 60 Leave a comment on paragraph 60 0 Hạnh ngộ minh thì tán thịnh du,

¶ 61 Leave a comment on paragraph 61 0 Nhất thân nhị độ sứ [18b] Giao Châu.

¶ 62 Leave a comment on paragraph 62 0 Đông Đô lưỡng biệt tâm vưu luyến,

¶ 63 Leave a comment on paragraph 63 0 Nam Việt thiên trùng vọng vị hưu.

¶ 64 Leave a comment on paragraph 64 0 Mã đạp yên vân xuyên lãng thạch,

¶ 65 Leave a comment on paragraph 65 0 Xa từ thanh chướng phiếm trường lưu.

¶ 66 Leave a comment on paragraph 66 0 Thiên ngoại hữu thiên ưng viễn chiếu,

¶ 67 Leave a comment on paragraph 67 0 Khê đàm ba tĩnh kiến thiềm thu.

¶ 68 Leave a comment on paragraph 68 0 (May gặp thời bình được giúp mưu,

¶ 69 Leave a comment on paragraph 69 0 Một mình hai lược sứ Giao Châu.

¶ 70 Leave a comment on paragraph 70 0 Đông Đô mấy độ còn lưu luyến,

¶ 71 Leave a comment on paragraph 71 0 Nam Việt nghìn trùng vẫn ước cầu.

¶ 72 Leave a comment on paragraph 72 0 Ngựa vượt khói mây xuyên đá chởm,

¶ 73 Leave a comment on paragraph 73 0 Xe qua rừng biếc vượt dòng sâu.

¶ 74 Leave a comment on paragraph 74 0 Ngoài trời lại có trời soi nữa.

¶ 75 Leave a comment on paragraph 75 0 Sóng lặng khe đầm bóng nguyệt thâu)⁶.

¶ 76 Leave a comment on paragraph 76 0 Thuận đem thơ này dâng lên. Vua cho gọi sư Ngô Khuông Việt⁷ đến xem. Khuông Việt nói: “Thơ này tôn bệ hạ không khác gì vua Tống”. Vua khen ý thơ, tặng cho rất hậu⁸. Khi Giác từ biệt ra về, vua sai Khuông Việt làm bài hát⁹ để tiễn, lời rằng:

¶ 77 Leave a comment on paragraph 77 0 Tường quang phong hảo cẩm phàm trương,

¶ 78 Leave a comment on paragraph 78 0 Dao vọng thần tiên phục đế hương.

¶ 79 Leave a comment on paragraph 79 0 Vạn trùng sơn thủy thiệp thương lang,

¶ 80 Leave a comment on paragraph 80 0 Cửu thiên quy lộ trường.

¶ 81 Leave a comment on paragraph 81 0 Tình thảm thiết,

¶ 82 Leave a comment on paragraph 82 0 Đối ly trường,

¶ 83 Leave a comment on paragraph 83 0 Phan luyến sứ tinh lang.

¶ 84 Leave a comment on paragraph 84 0 Nguyện tương thâm ý vị biên cương,

¶ 85 Leave a comment on paragraph 85 0 Phân minh tấu ngã hoàng¹⁰.

¶ 86 Leave a comment on paragraph 86 0 (Nắng tươi gió thuận cánh buồm giương,

¶ 87 Leave a comment on paragraph 87 0 Thần tiên lại đế hương.

¶ 88 Leave a comment on paragraph 88 0 Vượt sóng xanh muôn dặm trùng dương,

¶ 89 Leave a comment on paragraph 89 0 Về trời xa đường trường.

¶ 90 Leave a comment on paragraph 90 0 Tình thắm thiết,

¶ 91 Leave a comment on paragraph 91 0 Chén lên đường,

¶ 92 Leave a comment on paragraph 92 0 Vin xe sứ vấn vương.

¶ 93 Leave a comment on paragraph 93 0 Xin đem thâm ý vì Nam cương,

¶ 94 Leave a comment on paragraph 94 0 Tâu vua tôi tỏ tường)¹¹

¶ 95 Leave a comment on paragraph 95 0 Giác lạy ra về. Năm ấy được mùa to.

¶ 96 Leave a comment on paragraph 96 0 Mậu Tý, [Thiên Phúc] năm thứ 9 [988], (Tống Đoan Củng năm thứ 1).

¶ 97 Leave a comment on paragraph 97 0 Vua nước Chiêm Thành là Băng Vương La Duệ ở Phật thành¹² tự đặt hiệu …

¶ 98 Leave a comment on paragraph 98 0 ^⇡ 1 Núi Đọi: tên chữ Hán là Đội Sơn hoặc Long Đội Sơn, ở xã Đọi Sơn, huyện Duy Tiên, nay thuộc tỉnh Nam Hà.

¶ 99 Leave a comment on paragraph 99 0 ^⇡ 2 Sách Giang tự: tên chùa, gọi theo tên sông. Sông Sách Giang, theo Phan Huy Chú, là con sông chảy qua Nam Sách. (Lịch triều hiến chương loại chí, Bang giao chí). Có lẽ bây giờ, cũng như về thời Trần sau này, sông Sách là một đoạn sông Thương.

¶ 100 Leave a comment on paragraph 100 0 ^⇡ 3 Pháp sư Thuận: tức thiền sư Pháp Thuận (1-990) họ Đỗ, trụ trì chùa Cổ Sơn, hương Thư ở Ái Quận; thuộc thế hệ thứ 11 thiền phái Tì-ni-đa-lưu-chi (dòng Thiền Nam phương).

¶ 101 Leave a comment on paragraph 101 0 ^⇡ 4 Nguyên văn là “giang lệnh”.

¶ 102 Leave a comment on paragraph 102 0 ^⇡ 5 Nguyên bản in là: “bả điệu” 把掉 ; nhầm chữ [ 棹 ] trạo thành chữ [ 掉 ] điệu; dùng ở đây không có nghĩa; bả trạo có nghĩa là cái mái chèo.

¶ 103 Leave a comment on paragraph 103 0 ^⇡ 6 Theo bản dịch cũ.

¶ 104 Leave a comment on paragraph 104 0 ^⇡ 7 Ngô Khuông Việt (933-1011): tức Ngô Chân Lưu, người hương Cát Ly; huyện Trường Lạc; trụ trì chùa Phật Đà, thuộc thế hệ thứ tư dòng thiền Vô Ngôn Thông.

¶ 105 Leave a comment on paragraph 105 0 ^⇡ 8 Nguyên bản in “hậu khiển chi”, chữ 遣 khiển (sai khiến) do chữ 遺 di (tặng, biếu) khắc lầm.

¶ 106 Leave a comment on paragraph 106 0 ^⇡ 9 Nguyên văn: chế khúc. Khúc là bài hát có lời, là bài từ đặt theo một ca điệu có sẵn.

¶ 107 Leave a comment on paragraph 107 0 ^⇡ 10 Bài từ này có một truyền bản khác ở Thiền uyển tập anh, bản in năm Vĩnh Thịnh thứ 11 (1715), di biệt một số chữ so với văn bản Toàn thư phiên âm trên đây. Trong bài Về bài từ ở thế kỷ X, Hoàng Văn Lâu đã khảo dị nhận xét hai bản để phục nguyên bài từ (Xem: Một số vấn đề văn bản học Hán Nôm, NXB Khoa Học Xã Hội, H. 1983, tr. 191-211).

¶ 108 Leave a comment on paragraph 108 0 ^⇡ 11 Bản dịch của Hà Văn Tấn, Lịch sử Phật giáo Việt Nam, NXB. Khoa Học Xã Hội, H. 1988, tr. 127.

¶ 109 Leave a comment on paragraph 109 0 ^⇡ 12 Phật thành: tức là thành Phật Thệ (Vijaya), Cũng gọi là thành Chà Bàn, kinh đô của Chiêm Thành; ở về phía Bắc thành phố Quy Nhơn, ngày nay khoảng 27 km.